Nanne Nauta

Utrecht, 27 december 2013, Milcho Georgiev, Enschede – Utrecht, december 2013.
Begraafplaats: Kovelswade, Utrecht
Dichter van dienst: Ruben van Gogh.

Het is derde Kerstdag. Vandaag gaan we Milcho Georgiev begraven. Er is weinig bekend. Hij is in Enschede geboren, direct bij de geboorte bleek dat hij zeer ernstig ziek was en is hij met spoed naar het UMC in Utrecht gebracht. Hier is hij kort daarna overleden. De ouders waren afkomstig uit Georgië en zijn direct nadat het kindje is overleden terug gegaan naar Georgië. Als dit bericht aan de vooravond van Kerst via de mail binnenkomt, komt het ook meteen binnen. Het drama is invoelbaar. Je zou eigenlijk alle dichters van Utrecht willen oproepen een gedicht te schrijven en te komen lezen aan zijn graf. Ik bel met de begrafenisondernemer en spreek af dat we er zullen zijn. Ruben heeft zich dan al gemeld als dichter van dienst. We verzamelen ons op Kovelswade, één van de oudere begraafplaatsen in Utrecht. We zijn met, naast de medewerker van de begraafplaats, Ruben als dichter van dienst, een humanist die vanuit zijn rol als uitvaartbegeleider gevraagd heeft een keer mee te mogen, en ik. Er zijn bloemen gekocht in de kleuren van Georgië, het land van zijn ouders, zijn achternaam. Als er een personenauto de begraafplaats op draait denk ik eerst nog aan een journalist die er lucht van heeft gekregen en, begrijpelijk, er bij wil zijn. Maar het is de begrafenisondernemer en de drager. We hadden er niet bij stil gestaan, maar een kind van één dag oud, dat is een heel erg kleine kist. Als de drager de kist tevoorschijn draagt, schrikken we er allemaal van. Zo klein. We lopen met z’n zessen naar de achterkant van Kovelswade. Daar is een apart veld voor het begraven van baby’s en kleine kinderen. De drager moet de kuil in stappen om het kistje daar goed neer leggen. Het is allemaal erg ongemakkelijk. Dan leest Ruben zijn gedicht:

ER WAREN GEEN WOORDEN VOOR JE
– voor Milcho
Er waren geen woorden voor je
toen je werd geboren — de wind
raasde nog de uren door waarin je vocht
voor je laatste ademtocht;
lang heeft het niet mogen duren.
Er zijn er vast wel die naar woorden
hebben gezocht, maar dat mocht niet
baten, ze moesten je achterlaten
in het leven; tot het einde ben je
zonder taal gebleven. Wat er aan verre klanken
werd geschreeuwd, raakte ondergesneeuwd
in de storm die niet wilde verbleken.
Nu regenen wat grijze wolken de wereld nat
en staan wij sprakeloos rond een gapend gat:
Moeder Aarde, noemen ze dat. Maar wie zegt er
nu nog lieveling, wie zingt de zoete woordjes
die moeders horen te zingen als hun kinderen
slapen gaan — en jij moet zo lang slapen.
Kon hier maar je vader of je moeder staan.
We zien een stille eeuwigheid aan
en fluisteren zelf dan maar die ene zin:
Lieveling, lieveling, lieveling.
Ruben van Gogh
27 dec 2013

Hij legt de tekst bij de kist. We staan allemaal stil en nemen om de beurt afscheid van Milcho. Dag Milcho.

Gedicht: Ruben van Gogh
Verslag: Nanne Nauta

Daelwijck, Utrecht, 29 juli 2013-07-29

Dichter van Dienst: Ingmar Heytze

Verslag: Nanne Nauta

Het is vakantietijd en er is een hittegolf. Terwijl ik in Frankrijk aan de voet van de Pyreneeën verblijf, stromen de overlijdensberichten binnen. Op teletekst bezwijken vooral bekende mensen. Thuis in Utrecht verlaten de wat minder bekenden ons zoals een geliefde achterbuurvrouw en ook bij de gemeente is het spitsuur qua meldingen. Niet al die meldingen zijn uitvaarten waar wij bij betrokken zijn. Gelukkig maar, want in deze periode is het ook voor de organisatie van Eenzame Uitvaart puzzelen wie beschikbaar is voor een gedicht, wie voor een verslag.

Halverwege de terugweg naar Nederland komt er een vraag binnen van de gemeente. Met excuses dat het bericht laat is, maar er dreigt, tegen de verwachting in, toch een eenzame uitvaart. De heer van der Linden is overleden. Vanaf afgelopen februari heeft hij op de IC van het UMC gelegen. Een half jaar op een IC is lang en ook al weet je dat het verblijf daar aangenaam kan zijn, het is natuurlijk wel de bedoeling dat je weer vertrekt als de tijd daar is, maar dan wel rechtop naar je woonplaats, naar Valkenswaard bijvoorbeeld.

Vanuit de FNAC in Lille meld ik dat ik aanwezig kan zijn maar alleen voor verslag. Ingmar meldt zich voor het gedicht. We treffen elkaar op de parkeerplaats van Daelwijck. Ik lees de laatste versie van zijn gedicht door, dat heel toepasselijk over ‘de grote vakantie’ gaat. We ontmoeten de dragers, de uitvaartleidster. Als de kist wordt voorgereden kijken we allemaal nog eens om ons heen. Nee, echt niemand, en zonder dat ik daar in dit verslag op in kan gaan, dat blijft ons in dit geval verbazen. Het lijkt wel of in de omgeving van de heer van der Linden iedereen op vakantie is met onbekende bestemming.

De kist komt uit de auto en tot ieders verrassing heeft hij bagage bij zich. Een reiskoffer. Als wij ons in een stoet op weg begeven naar het graf mag de koffer niet mee. Left luggage. We lopen in processie langs eiken die behandelt zijn tegen processierupsen. Bij het graf leest Ingmar het gedicht en dan zakt de kist. Op de terugweg nog steeds de verbazing over het eenzaam zijn van deze uitvaart, over de koffer, waar gaat die heen. Over eenzame uitvaart.

De Grote Vakantie

voor Paulus Wigo Alfred Johannes van der Linden,

6-9-1947 – 21-7-2013

Het was ook weer om dood te gaan.
Tegen tropisch aan. Dan gaan er meer,
vertelt de dame van het reisbureau.

Wie kisten draagt heeft deze dagen
haast: leven is zweten met bonkende
slapen, gebrek aan water, het bederf

gaat sneller dan je durft te vragen.
Wie nu voor het laatste raadsel staat
ziet zijn gedachten vlug verdampen,

mijn woorden drijven uit het zicht als
weerballonnen in de avondschemer,
onderweg naar koele, ijle lagen.

Ergens, hoop ik, moet uw eiland zijn,
een paradijselijk hotel, all-in, voor wie
vandaag blijft liggen waar hij viel,

honderd kilometer van Valkenswaard,
vier vrouwen blijven achter, verhinderd –
wie weet wat een ander moet dragen

aan koffers vol praktische bezwaren.
We staan voor een verhaal vol vragen.
De reisgids is vaag op alle punten,

Ik weet ook niet waar iedereen
de hele tijd naartoe moet – we zijn
strepen in de lucht. Behouden vlucht.

© 29-07-3013 | Ingmar Heytze

Verslag: Nanne Nauta

I.M. Zygmunt Frogan, 19 november 1922, Paris – 1 januari 2008 Utrecht
Begraafplaats Daelwijck, vrijdag 4 januari 2008, 9:30 uur
Dichter van dienst: Nanne Nauta

Op 1 januari is Zygmunt overleden in het zorgcentrum Rozendaal. Een Fransman. Hij sprak volgens de verpleging gebrekkig Nederlands. In het dagelijks leven liet hij zich trouwens Jean noemen. Geboren en getogen in Parijs, een weeshuis weet een vriend aan de telefoon te melden en ja hij heeft nog een zus in Polen maar die spreekt alleen Pools en heeft hij maar twee keer in zijn leven gezien, maar niet gesproken dus.

Na zijn pensioen als vrachtwagenchauffeur is hij met zijn Nederlandse vrouw van Parijs naar Maarssenbroek vertrokken. Zij is een paar jaar geleden overleden en ze hadden geen kinderen. Voor zover bekend was hij wel geliefd in de buurt, hij bezocht dagelijks het winkelcentrum Bisonspoor waar hij een graag geziene gast was.

Het is trouwens een crematie, dat komt bij eenzame uitvaart niet zo vaak voor. De uitvaartondernemer heeft het goed verzorgd, er zijn bloemen, een aula en er is muziek. Het verbaast me dat de Franse overheid er niet is. Hij bleek in het bezit van la Légion d’honneur en uit ervaring met Franse begrafenissen weet ik dat ze dan komen.

Pour Zygmunt Frogan
né le 19 novembre 1922 à Paris
décédé le 1 janvier 2008 à Utrecht

Le camionneur

Le parcours
du vrai camionneur
retourne
toujours à Paris

N’importe si le vent
soit de l’est, si le nez
tourne vers la Pologne

N’importe si la terre
soit du sud, si le cul
tourne vers la Sologne

N’importe si la mer
soit de l’ouest, si les yeux
tournent vers les belles Normandes

N’importe si le feu
soit du nord, si le coeur
tourne vers la belle d’Hollande

Le parcours
du vrai camionneur
retourne
toujours à Paris

Et quand le parcours est fini
le vieux camionneur quitte
les champs et les routes,
dissout dans le brouillard
d’un polder indéfini

Hierna zingt Edith Piaf ons toe dat ze nergens spijt van heeft. Als ik het goed begrepen heb, gold dat ook voor Jean die nu weer Zygmunt heet. We nemen afscheid.

© gedicht en verslag – Nanne Nauta, 2008

I.M. Wouter Gijsen
14 maart 1912, Utrecht – 4 november 2007, Utrecht

vrijdag 9 november, begraafplaats Tolsteeg, 11:00 uur
dichter van dienst: Alexis de Roode

We schrijven negen november. Het weer is onstuimig. Vandaag zijn onze havens gesloten. Er zal niet uitgevaren worden. In ieder geval niet in Rotterdam. Wel in Utrecht. “Altijd al een wat dwarse man geweest”, zegt Willem Kok. Hij duikt als enige toch op bij de begrafenis. Hij is vrijwilliger die ouderen helpt met hun administratie. Hij geeft voor en na de begrafenis meer inhoud aan de persoon die we vandaag wegbrengen. Alexis als dichter van dienst heeft ondanks alle inspanningen nauwelijks informatie kunnen krijgen bij de omgeving van de heer Gijsen. De heer Kok is in die zoektocht niet gevonden, niet door Alexis, gemeente noch uitvaartondernemer.
Het is nu nog droog en de zon schijnt. Geen aula vandaag. De kist wordt op de wagen gezet en we gaan naar het graf. Op de seconde af dat Alexis begint te lezen, barsten de wolken en wind uit hun voegen.

Uitvaart
Voor Wouter Gijsen, 14 maart 1912 – 4 november 2007

Het spijt me dat hier geen vriend van u staat,
geen geliefde. Ik wil proberen
woorden zonder mens te zijn,
Wouter Gijsen, of ieder mens.
Er was niemand over dan een dichter.

Er is een eeuw gestorven in een man.
Hij was een peuter toen de eerste wereldoorlog kwam.
Hij was een jonge man in de Grote Depressie.
De Duitsers zag hij komen en gaan.
Hij was vijftig toen de sixties kwamen
– toen velen reeds gestorven waren.
En plakte er nog een leven achter.

U hield veel van katten, dat weet ik.
U heeft minstens één echte vriend gehad.
U had een nicht die voor u zorgde.
U wilde niet sterven in uw pyjama,
u wilde sterven in uw pak.
U was niet makkelijk.
U nam niets aan.

Dat is wat ik gehoord heb.
Misschien was het niet makkelijk
om te zijn wie u was,
in de oorlog en daarvoor.
De bezetting is nu opgeheven.

Mens cuiusque id est quisque.
In de handen van uw moeder.
Moge genade u ontvangen.

© 2007, Alexis de Roode

Als het laatste woord is uitgesproken zijn de eerste regels al weggespoeld. Het stopt met waaien en regenen. Ook clichés hebben bevestiging nodig.

De kist daalt, nagedwarreld door het gedicht van Alexis.
We lopen terug naar het hoofdgebouw en horen nog wat anekdotes over de overledene. Dan is het weer voorbij. Alexis’ grijze pak kan, hopelijk, weer voor lange tijd de kast in.

© 2007 (verslag), Nanne Nauta

I.M. Willem Krom
9 juli 1920, Nijmegen – 30 mei 2007, Utrecht

maandag 4 juni, begraafplaats Tolsteeg, 13.00 uur
dichter van dienst: Arjan Witte

Er is weinig informatie over de heer Krom, voor zijn overlijden heeft hij 1 week in het ziekenhuis gelegen, hij heeft 1 broer, die in Nijmegen woont, momenteel op vakantie is in Spanje en al 30 jaar geen contact meer heeft met zijn broer. Hij komt dus niet op zijn begrafenis. De inventaris van het huis bestond vooral uit sigaren en jonge jenever.

En dan staan we voor hem op een zonovergoten begraafplaats Tolsteeg. De aula met de originele Escher aan de muur is afgehuurd. Er is muziek. Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt in Utrecht. Het is een uitvaart waaraan de ondernemer veel aandacht heeft besteed. Ze hebben veel tijd gestoken om mensen bij deze uitvaart te krijgen. Eigen familie is opgetrommeld, er is actief in de buurt van de overledene geronseld. De uitvaartondernemer heeft zelf een toespraak voorbereid. Na het tweede stuk muziek roept hij de dichter van dienst, Arjan Witte, naar voren. Er is verwarring, hij zou pas bij het graf lezen. Arjan, jasje dasje, lost deze patstelling op door met veel verve uit het hoofd het prachtige ‘And Death Shall Have No Dominion’ van Dylan Thomas te declameren. Dan, na muziekstuk drie gaan we naar het graf. Arjan leest:

(…)
Kom Willem Krom, het is gedaan
vandaag staan deze mensen
rond het graf van de zon
die je wereld verlichtte alsof
niemand kwam dichten
omdat niemand wist dat je bestond

In golven heeft je bloed gestroomd
in golven heeft de zee strand verloren en gewonnen
Niemand weet meer waar het begon
onder het strand brandt de zonsondergang

Dit moment is je erfenis
aarde is je leven
moge je eeuwig leven
met je glas en een sigaar
daar moet je wezen

De overvloed is zonder horizon, zonder oever
waar klanken toeven, onophoudelijk
mannelijk en vrouwelijk
licht en zwart
hetzelfde zijn in het spiegelbeeld van jou en mij

Ik ben niet belangrijk,
en jij werd geboren in Nijmegen 9 juli 1920,
overleed in 2007, op 30 mei

© Arjan Witte
Duiven, 3 juni 2007

en legt het gedicht bij de bloemen op de kist. Met behulp van een pedaal daalt de kist rap de bodem in. De verbazing over deze handeling is op het gezicht van Arjan te lezen.

Na afloop nodigt de uitvaartleider ons uit om verderop op een terras deze begrafenis af te sluiten met koffie. We leren van elkaar of we begraven of verbrand willen worden. As van de Domtoren gestrooid, dixielandmuziek, en meer van dat soort opbeurende dingen.

© (verslag) 2007, Nanne Nauta

I.M. Adrianus Johan van Vlooten
24 januari 1937, Utrecht – 21 januari 2007, Utrecht

woensdag 23 januari, begraafplaats Tolsteeg, 13.15 uur
dichter van dienst: Nanne Nauta

Dinsdagavond komt na zessen het bericht binnen van de gemeente. De uitvaartleider met wie we contact kunnen opnemen kennen we van een eerdere keer. Aardige man. Ik bel hem, ook al is het na zessen. Zo’n type aardige man, bedoel ik, dat dat kan. Hij neemt op en vertelt dat de uitvaart morgen al is, tussen één en twee. Hij vertelt wat er verder te vertellen valt. We zijn snel uitgesproken. Tot morgen. En dat is nu. Nu zou trouwens de heer van Vlooten 70 zijn geworden. Eenzaam is het niet. Er zijn zeker 20 buren en vrienden. Gelukkig maar. Er is een uitvaartpastor van dienst. Hij heet Kraaij, ik verzin dit niet. Er zijn nog vijf mensen namens de kerk. Het is duidelijk dat de samenwerking, afspraken, coördinatie tussen de diverse groepen aan onderhoud toe is.

Voor de heer van Vlooten schreef ik dit:

Ja vroeger, toen alles beter was,

Zuilen nog een eigen gemeente,
Nederland drooggelegd,
en, ik zeg maar wat,
zelfs je zoon het goed deed op school.

Kere het tij, kere het tij.

En dan, als het water stijgt,
als Elinkwijk met DOS fuseert,
en, ik zeg maar wat,
je zoon beursanalist is geworden.

Draaie de bottel, draaie de bottel.

Hoe hou je dan het hoofd boven water,
smelten langzaam herinneringen,
drijft het leven zachtjes weg,
verdrink je in onze aarde.

Langzaam, zachtjes –
en ja, nu geef ik je zelfs nog problemen.

© 2007, Nanne Nauta

Marinus Klopper, 16 juli 1934 – 18 oktober 2006, Utrecht.

Vandaag zijn we met de heer Knopper te gast bij Yarden. Het is de laatste van de grote uitvaartondernemers ter plaatse waar we voor het eerst mee van doen hebben. We hebben afgesproken dat we een half uur voor aanvang aanwezig zullen zijn om door te spreken hoe het zal geschieden. ‘We’ zijn in dit geval zomaar vier mensen. Naast Ingmar Heytze als dichter van dienst en ondergetekende als coördinator zijn er twee fotografen aanwezig. Niet voor de krant maar voor de kunst. Anouk Prins voor portretten en reportages van dichters en Sanne Paul voor haar project Rituelen. We maken kennis met uitvaartleider Bram. We vragen toestemming voor de fotografen, we spreken door. Dan gaan we naar de aula. Het weer is coöperatief, met name voor de camera’s. Er loopt een lieveheersbeestje over de kist. We leggen bloemen naast een bloemstuk van Yarden. Ingmar leest in de aula een extra gedicht voor. Dan lopen we naar het graf. Waar denk je dan aan? Daarover hebben we het. Bij het graf leest Ingmar het volgende:

BIJ DE EENZAME UITVAART VAN MARINUS KNOPPER

Er was eens een man die telefoonboeken verzamelde
en niemand wist waarom want hij belde nooit iemand op
wanneer de telefoon ging zei hij sorry maar u bent verkeerd
verbonden (hoe weet u dat wie bent u dan dat kan ik zien
dit is een misverstand) en verbrak de lijn

ieder sterfbed staat binnen de statistieken dat is zeker
zekerheid is goed op een begrafenis want aan een kist
slaat men al snel de plank mooi mis als men niet ziet
dit is een misverstand en daarna ophangt

u bent Marinus Knopper en dit is een misverstand
wij zijn verkeerd verbonden en u zwijgt dus zal ik praten
u bent Marinus Knopper en uw laatste bed
stond in een witte zaal niet ver van waar u leefde
u was alleen ik weet niet of u dat gewenst heeft
ik kan u alles geven achteraf behalve adem maar ik aarzel
ik heb vraagtekens alleen u zwijgt nog steeds
we staan met lege handen bij een lege kuil
onder een lege hemel denk ik –

zorgwekkend was uw toestand maar u bent gevonden
zorgwekkend is het kloppen van de wereld in ons bloed
zorgwekkend is dit leven tot het loslaat daarna niet daarom
Marinus Knopper van de Huis te Zuylenlaan het ga u goed

het ga u goed.

© 21/23-10-2006, Ingmar Heytze

Er is gezorgd voor een mand strooibloemen. We strooien allen een handvol op het graf. Dan is de mand leeg, het klikken van de camera’s stopt. Bram nodigt ons uit nog even na te praten en iets te drinken. We leren veel van elkaar over uitvaarten. Het is, zo constateren we bij vertrek, best gezellig geweest.

© 2006 voor het tekstverslag, Nanne Nauta

Het is vrijdag 24 maart 2006. Vandaag wordt Cornelis de Klerk begraven. Woensdag in de namiddag kwam de mail van Desphina binnen. Kort dag dus. Over de heer de Klerk is weinig bekend. Naast het adres, leeftijd en stukgelopen huwelijk is er een zoon en een kat. De zoon en de kat hebben elkaar waarschijnlijk nooit gezien. Op de begraafplaats maak ik kennis met de uitvaartleider, vier dragers en iemand van de begraafplaats zelf. De kist gaat uit de auto op een karretje. We gaan. Ik beeld me in dat de heren in aangepast tempo lopen door mijn aanwezigheid. Elk graf op deze begraafplaats is een dubbelgraf. De heer de Klerk krijgt een onderbuurman. Ik heb een vermoeden wie het is. De kist gaat van het karretje op het graf. Er is een gepaste stilte van één minuut. De vier dragers gaan weg. Ingrid heeft voor bloemen gezorgd. Ik leg de bloemen op de kist. Ook een kopie van de voor te lezen tekst. De kist gaat met de lift naar zijn etage. Ik lees onderstaande tekst.

In memoriam Cornelis de Klerk
Utrecht, 14 september 1929 – Utrecht, 20 maart 2006

MCMXXIX

twaalf juni komt Anne Frank ter wereld
zo’n dertien weken later, het is dan
veertien september, Cees, Cor of Nelis?

veertig dagen later is er de krach

heeft het sindsdien nog wel goed kunnen komen
Annelies Marie Frank schrijft een dagboek
de beurskrach krijgt krantenartikelen
jij hebt een kind maar waar is het verhaal?

na dik veertig jaar is er een breekpunt

een lege flat in Overvecht Noord is
geen monument om lang bij stil te staan
de kat is uit logeren, zoals jij
mijn beste de Klerk Cees, Cor of Nelis
de bovenbuurman doet geen boodschap meer

Dan is het even stil. We gaan met drie man terug. We zeggen elkaar gedag. Tot ziens maar niet te snel hopelijk. Het is tien over negen. Het is nog druk.

© 2006, Nanne Nauta

Utrecht – 6 december 2005

Het is vrijdag 1 december. Alweer een bericht van Soendra. Ik schrik. Dat gaat snel. De heer J.R.A. is overleden (25-2-1962, Torhout, België – 1-12-2005, Utrecht). Er zijn nog ouders. Tien dagen geleden stond hij ineens bij ze voor de deur. Hij werd verzorgd door het Leger des Heils. Zij doen misschien ook wat. Ik kan contact opnemen met de Majoor. Dat doe ik. Ik zal er zijn, op de begrafenis.
Ik blijk niet enige. Ik ben op het dak- en thuislozencircuit gestuit. In Utrecht liefdevol onderdak bij het Leger. We zijn met een dertigtal mensen. De Majoor spreekt. Een verzorger herinnert. Een bekende vertelt. Ik schreef maar zeg niets. Ik leg het wel bij de kist, het is tenslotte voor hem geschreven.
Ik heb geleerd. Ik ben bekaf, uitgeput. Het schrijven tegen deze deadline viel tegen.

25 februari 1962 (Torhout, België) – 1 december 2005 (Utrecht, Nederland)
Voor Joost Robert

Schatkaart

De schatkaart van je leven
eindigt altijd bij een kruis

Toen ik jouw schatkaart vond
zag ik een verouderd huis

Ik zag een zonnig Zuiden
een land van dansen van muziek

Een land waar mensen talen spraken
die jij nooit zou verstaan

En wij dan weg moesten, dit feesten laten
onderweg naar later en dromen misschien

We droomden van het ijle Noorden
waar warmte zoeken … lachten we

Een land waar woorden wonen
bleek, van bruggen, van natte

Een plaats van koude kermis
en tenslotte ook
de schat van jouw kaart

© 2005, Nanne Nauta (verslag en gedicht)