I.M. Wouter Gijsen
14 maart 1912, Utrecht – 4 november 2007, Utrecht

vrijdag 9 november, begraafplaats Tolsteeg, 11:00 uur
dichter van dienst: Alexis de Roode

We schrijven negen november. Het weer is onstuimig. Vandaag zijn onze havens gesloten. Er zal niet uitgevaren worden. In ieder geval niet in Rotterdam. Wel in Utrecht. “Altijd al een wat dwarse man geweest”, zegt Willem Kok. Hij duikt als enige toch op bij de begrafenis. Hij is vrijwilliger die ouderen helpt met hun administratie. Hij geeft voor en na de begrafenis meer inhoud aan de persoon die we vandaag wegbrengen. Alexis als dichter van dienst heeft ondanks alle inspanningen nauwelijks informatie kunnen krijgen bij de omgeving van de heer Gijsen. De heer Kok is in die zoektocht niet gevonden, niet door Alexis, gemeente noch uitvaartondernemer.
Het is nu nog droog en de zon schijnt. Geen aula vandaag. De kist wordt op de wagen gezet en we gaan naar het graf. Op de seconde af dat Alexis begint te lezen, barsten de wolken en wind uit hun voegen.

Uitvaart
Voor Wouter Gijsen, 14 maart 1912 – 4 november 2007

Het spijt me dat hier geen vriend van u staat,
geen geliefde. Ik wil proberen
woorden zonder mens te zijn,
Wouter Gijsen, of ieder mens.
Er was niemand over dan een dichter.

Er is een eeuw gestorven in een man.
Hij was een peuter toen de eerste wereldoorlog kwam.
Hij was een jonge man in de Grote Depressie.
De Duitsers zag hij komen en gaan.
Hij was vijftig toen de sixties kwamen
– toen velen reeds gestorven waren.
En plakte er nog een leven achter.

U hield veel van katten, dat weet ik.
U heeft minstens één echte vriend gehad.
U had een nicht die voor u zorgde.
U wilde niet sterven in uw pyjama,
u wilde sterven in uw pak.
U was niet makkelijk.
U nam niets aan.

Dat is wat ik gehoord heb.
Misschien was het niet makkelijk
om te zijn wie u was,
in de oorlog en daarvoor.
De bezetting is nu opgeheven.

Mens cuiusque id est quisque.
In de handen van uw moeder.
Moge genade u ontvangen.

© 2007, Alexis de Roode

Als het laatste woord is uitgesproken zijn de eerste regels al weggespoeld. Het stopt met waaien en regenen. Ook clichés hebben bevestiging nodig.

De kist daalt, nagedwarreld door het gedicht van Alexis.
We lopen terug naar het hoofdgebouw en horen nog wat anekdotes over de overledene. Dan is het weer voorbij. Alexis’ grijze pak kan, hopelijk, weer voor lange tijd de kast in.

© 2007 (verslag), Nanne Nauta

I.M. Willem Krom
9 juli 1920, Nijmegen – 30 mei 2007, Utrecht

maandag 4 juni, begraafplaats Tolsteeg, 13.00 uur
dichter van dienst: Arjan Witte

Er is weinig informatie over de heer Krom, voor zijn overlijden heeft hij 1 week in het ziekenhuis gelegen, hij heeft 1 broer, die in Nijmegen woont, momenteel op vakantie is in Spanje en al 30 jaar geen contact meer heeft met zijn broer. Hij komt dus niet op zijn begrafenis. De inventaris van het huis bestond vooral uit sigaren en jonge jenever.

En dan staan we voor hem op een zonovergoten begraafplaats Tolsteeg. De aula met de originele Escher aan de muur is afgehuurd. Er is muziek. Dat heb ik nog niet eerder meegemaakt in Utrecht. Het is een uitvaart waaraan de ondernemer veel aandacht heeft besteed. Ze hebben veel tijd gestoken om mensen bij deze uitvaart te krijgen. Eigen familie is opgetrommeld, er is actief in de buurt van de overledene geronseld. De uitvaartondernemer heeft zelf een toespraak voorbereid. Na het tweede stuk muziek roept hij de dichter van dienst, Arjan Witte, naar voren. Er is verwarring, hij zou pas bij het graf lezen. Arjan, jasje dasje, lost deze patstelling op door met veel verve uit het hoofd het prachtige ‘And Death Shall Have No Dominion’ van Dylan Thomas te declameren. Dan, na muziekstuk drie gaan we naar het graf. Arjan leest:

(…)
Kom Willem Krom, het is gedaan
vandaag staan deze mensen
rond het graf van de zon
die je wereld verlichtte alsof
niemand kwam dichten
omdat niemand wist dat je bestond

In golven heeft je bloed gestroomd
in golven heeft de zee strand verloren en gewonnen
Niemand weet meer waar het begon
onder het strand brandt de zonsondergang

Dit moment is je erfenis
aarde is je leven
moge je eeuwig leven
met je glas en een sigaar
daar moet je wezen

De overvloed is zonder horizon, zonder oever
waar klanken toeven, onophoudelijk
mannelijk en vrouwelijk
licht en zwart
hetzelfde zijn in het spiegelbeeld van jou en mij

Ik ben niet belangrijk,
en jij werd geboren in Nijmegen 9 juli 1920,
overleed in 2007, op 30 mei

© Arjan Witte
Duiven, 3 juni 2007

en legt het gedicht bij de bloemen op de kist. Met behulp van een pedaal daalt de kist rap de bodem in. De verbazing over deze handeling is op het gezicht van Arjan te lezen.

Na afloop nodigt de uitvaartleider ons uit om verderop op een terras deze begrafenis af te sluiten met koffie. We leren van elkaar of we begraven of verbrand willen worden. As van de Domtoren gestrooid, dixielandmuziek, en meer van dat soort opbeurende dingen.

© (verslag) 2007, Nanne Nauta

I.M. Adrianus Johan van Vlooten
24 januari 1937, Utrecht – 21 januari 2007, Utrecht

woensdag 23 januari, begraafplaats Tolsteeg, 13.15 uur
dichter van dienst: Nanne Nauta

Dinsdagavond komt na zessen het bericht binnen van de gemeente. De uitvaartleider met wie we contact kunnen opnemen kennen we van een eerdere keer. Aardige man. Ik bel hem, ook al is het na zessen. Zo’n type aardige man, bedoel ik, dat dat kan. Hij neemt op en vertelt dat de uitvaart morgen al is, tussen één en twee. Hij vertelt wat er verder te vertellen valt. We zijn snel uitgesproken. Tot morgen. En dat is nu. Nu zou trouwens de heer van Vlooten 70 zijn geworden. Eenzaam is het niet. Er zijn zeker 20 buren en vrienden. Gelukkig maar. Er is een uitvaartpastor van dienst. Hij heet Kraaij, ik verzin dit niet. Er zijn nog vijf mensen namens de kerk. Het is duidelijk dat de samenwerking, afspraken, coördinatie tussen de diverse groepen aan onderhoud toe is.

Voor de heer van Vlooten schreef ik dit:

Ja vroeger, toen alles beter was,

Zuilen nog een eigen gemeente,
Nederland drooggelegd,
en, ik zeg maar wat,
zelfs je zoon het goed deed op school.

Kere het tij, kere het tij.

En dan, als het water stijgt,
als Elinkwijk met DOS fuseert,
en, ik zeg maar wat,
je zoon beursanalist is geworden.

Draaie de bottel, draaie de bottel.

Hoe hou je dan het hoofd boven water,
smelten langzaam herinneringen,
drijft het leven zachtjes weg,
verdrink je in onze aarde.

Langzaam, zachtjes –
en ja, nu geef ik je zelfs nog problemen.

© 2007, Nanne Nauta

Onbekend meisje – geboren herfst 2006 – overleden herfst 2006,
donderdag 9 november, begraafplaats Daelwijck, 11.00 uur
Dichter van dienst: Ruben van Gogh

De voorgeschiedenis heeft in de krant gestaan. Op maandag 30 oktober vonden medewerkers van afvalverwerkingsbedrijf AVR in Utrecht een dood baby’tje op de sorteerband, een meisje. Omdat het bedrijf afval uit het hele land verwerkt, was niet duidelijk waar het kind vandaan kwam. Later maakte de politie bekend dat het om een blank, voldragen meisje ging, van 38 tot 40 weken, ofwel negen maanden. Hiermee werd de tijd vanaf conceptie werd bedoeld, niet de leeftijd. Het meisje is dus vermoedelijk kort na de geboorte gestorven. De politie heeft verder geen mededelingen gedaan omtrent de doodsoorzaak van het kind, of het tijdstip van overlijden.
Een eenzame uitvaart was het niet. De ochtend van de begrafenis bood zonnig weer, een blauwe lucht met enkele kolossale witgrijze wolken. Bij het hek van begraafplaats Daelwijck verzamelden zich rond elf uur ruim twintig mensen. Van te voren was al duidelijk dat er pers aanwezig zou zijn. Daarnaast was er een jong echtpaar met een klein kindje, een ouder echtpaar, enkele door het leven geslagen vrouwen, mensen van politie, en werknemers van uitvaartonderneming Ouwerkerk. Om 11 uur stipt kwam de begrafenisauto aangereden, geen klassieke stationwagon, maar een zwarte Opel Vectra met een gewone kofferbak. Uit de auto stapten drie mensen: een statige dame van middelbare leeftijd, de uitvaartleidster; en twee jongens in het zwart met witte handschoenen: de dragers. Daarna ging het stapvoets verder. De uitvaartleidster liep met een bosje bloemen in de hand voor de auto uit, de dragers aan weerszijden van de auto, de dichter en overige belangstellenden erachter. We konden geen kist zien, en we vroegen ons af of die in de kofferbak zou staan. “Dat zal toch niet.”
De auto ging een hoekje van het pad om, stopte. Het linkerportier ging open: het kistje bleek op de achterbank te staan. Fotografen en cameralieden drongen naar voren en filmden hoe één van de twee dragers het blankhouten kistje, versierd met twee houten knopjes, uit de auto tilde. Behalve het geklik van de camera’s viel iedereen stil. Zo klein. Zo licht ook, want de drager bleef het kistje in zijn eentje dragen, ongeveer zoals men een kind draagt. Er werd gesnikt.
Er was geen dienst. De stoet ging meteen door de parkachtige begraafplaats richting het gedolven graf. De tweede drager liep naast de drager met het kistje. We kwamen aan bij de kinderafdeling van het kerkhof, kleine grafjes met veel speelgoed, kleurige versieringen, veel gras, veel bloemen. Een klein gat in de grond, waar een grote hoeveelheid bloemen naast lag. Ook een bosje paars met witte bloemen, van te voren neergelegd door de dichter van dienst, uit eigener beweging. In het gat stond een miniladdertje, dat net boven de rand uitkwam. Nu bleek er toch werk te zijn voor de tweede drager: hij daalde via het laddertje in het graf, waar hij tot zijn middel in verdween. Het kistje werd hem aangereikt, en hij legde het bukkend op de bodem, waarbij hij weinig ruimte overhield voor zichzelf. Passen en meten, voorzichtig, het kistje mocht niet kantelen. Zijn hoofd verdween enkele seconden onder het maaiveld. Daarna klom hij het graf weer uit via het laddertje.
Nu was het aan de dichter. De uitvaartleidster gaf een teken en Ruben van Gogh trad naar voren. Aan het hoofdeinde van het graf droeg hij zijn gedicht voor, met ingetogen mimiek maar met krachtige stem, goed verstaanbaar:

LIEF MEISJE, JIJ

lief meisje, jij — ik noem je maar zo
voor nu, ik weet het, veel te laat

was ik je vader maar geweest, het was niet
gebeurd

ik had je opgevangen, vast en zeker,
toen je moeder losliet, je verschrikkelijk losliet

hoe hartverscheurend je probeerde, een dochtertje
vermocht je niet te worden

er huilt een moeder nu, dat moet,
ergens moet een moeder huilen,
nou ja, iemand dan

die net bevallen is
en daarna vergat moeder te worden verder

ze liet los, en jij viel eindeloos, lief
meisje, eindeloos alleen, helemaal tot hier,
en wist niet eens wat vallen was, kom

ik hou je nog wel even vast, straks

als ik mijn eigen dochtertje omhels,
in gedachten past er nog wel iemand bij

die daar haar hele leven op heeft
moeten wachten, jij

© 2006 Ruben van Gogh

Daarna gaf hij een handgeschreven versie van het gedicht mee in het graf, en stapte weer opzij. De uitvaartleidster meldde dat alle aanwezigen langs het hoofdeinde van het grafje konden lopen voor een afscheidsgroet. Een blinde vrouw knielde bij het graf en zong een Slavisch liedje. Camera’s klikten, er werd stil gehuild en twee of drie vrouwen legden een knuffeldier bij het graf. Tot slot nam de uitvaartleidster het woord: ‘Na afloop van een begrafenis is het gebruikelijk dat ieder weer zijn eigen weg gaat. Ik wil u vragen om nu het kindje weer alleen te laten, en te zijn wie ze is. En om het personeel van de uitvaartonderneming de gelegenheid te geven de begrafenis te voltooien.’
In het Noordhollands Dagblad stond nog het volgende: ‘Als de herkomst van de baby onbekend blijft, blijven het meisje en het graf naamloos. De grafsteen krijgt een nummer en een gedichtje. Mocht de identiteit van het meisje toch bekend worden, dan krijgt ze eventueel een herbegrafenis. De politie hoopt erop dat de moeder zich nog meldt.’

© 2006 Verslag: Alexis de Roode

Marinus Klopper, 16 juli 1934 – 18 oktober 2006, Utrecht.

Vandaag zijn we met de heer Knopper te gast bij Yarden. Het is de laatste van de grote uitvaartondernemers ter plaatse waar we voor het eerst mee van doen hebben. We hebben afgesproken dat we een half uur voor aanvang aanwezig zullen zijn om door te spreken hoe het zal geschieden. ‘We’ zijn in dit geval zomaar vier mensen. Naast Ingmar Heytze als dichter van dienst en ondergetekende als coördinator zijn er twee fotografen aanwezig. Niet voor de krant maar voor de kunst. Anouk Prins voor portretten en reportages van dichters en Sanne Paul voor haar project Rituelen. We maken kennis met uitvaartleider Bram. We vragen toestemming voor de fotografen, we spreken door. Dan gaan we naar de aula. Het weer is coöperatief, met name voor de camera’s. Er loopt een lieveheersbeestje over de kist. We leggen bloemen naast een bloemstuk van Yarden. Ingmar leest in de aula een extra gedicht voor. Dan lopen we naar het graf. Waar denk je dan aan? Daarover hebben we het. Bij het graf leest Ingmar het volgende:

BIJ DE EENZAME UITVAART VAN MARINUS KNOPPER

Er was eens een man die telefoonboeken verzamelde
en niemand wist waarom want hij belde nooit iemand op
wanneer de telefoon ging zei hij sorry maar u bent verkeerd
verbonden (hoe weet u dat wie bent u dan dat kan ik zien
dit is een misverstand) en verbrak de lijn

ieder sterfbed staat binnen de statistieken dat is zeker
zekerheid is goed op een begrafenis want aan een kist
slaat men al snel de plank mooi mis als men niet ziet
dit is een misverstand en daarna ophangt

u bent Marinus Knopper en dit is een misverstand
wij zijn verkeerd verbonden en u zwijgt dus zal ik praten
u bent Marinus Knopper en uw laatste bed
stond in een witte zaal niet ver van waar u leefde
u was alleen ik weet niet of u dat gewenst heeft
ik kan u alles geven achteraf behalve adem maar ik aarzel
ik heb vraagtekens alleen u zwijgt nog steeds
we staan met lege handen bij een lege kuil
onder een lege hemel denk ik –

zorgwekkend was uw toestand maar u bent gevonden
zorgwekkend is het kloppen van de wereld in ons bloed
zorgwekkend is dit leven tot het loslaat daarna niet daarom
Marinus Knopper van de Huis te Zuylenlaan het ga u goed

het ga u goed.

© 21/23-10-2006, Ingmar Heytze

Er is gezorgd voor een mand strooibloemen. We strooien allen een handvol op het graf. Dan is de mand leeg, het klikken van de camera’s stopt. Bram nodigt ons uit nog even na te praten en iets te drinken. We leren veel van elkaar over uitvaarten. Het is, zo constateren we bij vertrek, best gezellig geweest.

© 2006 voor het tekstverslag, Nanne Nauta

Het is vrijdag 24 maart 2006. Vandaag wordt Cornelis de Klerk begraven. Woensdag in de namiddag kwam de mail van Desphina binnen. Kort dag dus. Over de heer de Klerk is weinig bekend. Naast het adres, leeftijd en stukgelopen huwelijk is er een zoon en een kat. De zoon en de kat hebben elkaar waarschijnlijk nooit gezien. Op de begraafplaats maak ik kennis met de uitvaartleider, vier dragers en iemand van de begraafplaats zelf. De kist gaat uit de auto op een karretje. We gaan. Ik beeld me in dat de heren in aangepast tempo lopen door mijn aanwezigheid. Elk graf op deze begraafplaats is een dubbelgraf. De heer de Klerk krijgt een onderbuurman. Ik heb een vermoeden wie het is. De kist gaat van het karretje op het graf. Er is een gepaste stilte van één minuut. De vier dragers gaan weg. Ingrid heeft voor bloemen gezorgd. Ik leg de bloemen op de kist. Ook een kopie van de voor te lezen tekst. De kist gaat met de lift naar zijn etage. Ik lees onderstaande tekst.

In memoriam Cornelis de Klerk
Utrecht, 14 september 1929 – Utrecht, 20 maart 2006

MCMXXIX

twaalf juni komt Anne Frank ter wereld
zo’n dertien weken later, het is dan
veertien september, Cees, Cor of Nelis?

veertig dagen later is er de krach

heeft het sindsdien nog wel goed kunnen komen
Annelies Marie Frank schrijft een dagboek
de beurskrach krijgt krantenartikelen
jij hebt een kind maar waar is het verhaal?

na dik veertig jaar is er een breekpunt

een lege flat in Overvecht Noord is
geen monument om lang bij stil te staan
de kat is uit logeren, zoals jij
mijn beste de Klerk Cees, Cor of Nelis
de bovenbuurman doet geen boodschap meer

Dan is het even stil. We gaan met drie man terug. We zeggen elkaar gedag. Tot ziens maar niet te snel hopelijk. Het is tien over negen. Het is nog druk.

© 2006, Nanne Nauta

Utrecht – 19 december 2005

Vandaag had te Utrecht de eerste ‘echte’ Eenzame Uitvaart plaats. Het was de begrafenis van mevrouw Magdalena Martha Gruber. Mevrouw Gruber werd geboren te München op 10-08-1920. Ze heeft geen kinderen. Ze woonde sinds september 1964 in Utrecht. Haar twee in de 90 jarige zussen wonen nog altijd in München en kunnen niet aanwezig zijn bij de begrafenis. Mevrouw haar wens om op een katholieke begraafplaats te worden begraven is ingewilligd. Dichter van dienst is Ruben van Gogh.

NAAMGENOTEN

– voor Magdalena Martha Gruber (1920-2005)

Meer dan negenhonderd naamgenoten,
daar, waar u bent grootgebracht.

Werd het u te veel misschien,
dat u haast wel vertrekken moest,

neerstreek in deze Nederlandse stad
– of was het toch de liefde. Kinderen

zijn er niet; de telefoongids blijft steken
bij de naam van uw man – de lijn

is dood nu. Zijn naam zal ook verdwijnen,
zoals zoveel verdwenen is: de tijd, de tijd.

Zonder nazaat gaat de telefoon steeds
minder vaak over – vandaag zwijgen

zelfs uw verre zussen, laatste familie, tussen
meer dan negenhonderd naamgenoten.

dec. 2005
© 2005, Ruben van Gogh

Utrecht – 6 december 2005

Het is vrijdag 1 december. Alweer een bericht van Soendra. Ik schrik. Dat gaat snel. De heer J.R.A. is overleden (25-2-1962, Torhout, België – 1-12-2005, Utrecht). Er zijn nog ouders. Tien dagen geleden stond hij ineens bij ze voor de deur. Hij werd verzorgd door het Leger des Heils. Zij doen misschien ook wat. Ik kan contact opnemen met de Majoor. Dat doe ik. Ik zal er zijn, op de begrafenis.
Ik blijk niet enige. Ik ben op het dak- en thuislozencircuit gestuit. In Utrecht liefdevol onderdak bij het Leger. We zijn met een dertigtal mensen. De Majoor spreekt. Een verzorger herinnert. Een bekende vertelt. Ik schreef maar zeg niets. Ik leg het wel bij de kist, het is tenslotte voor hem geschreven.
Ik heb geleerd. Ik ben bekaf, uitgeput. Het schrijven tegen deze deadline viel tegen.

25 februari 1962 (Torhout, België) – 1 december 2005 (Utrecht, Nederland)
Voor Joost Robert

Schatkaart

De schatkaart van je leven
eindigt altijd bij een kruis

Toen ik jouw schatkaart vond
zag ik een verouderd huis

Ik zag een zonnig Zuiden
een land van dansen van muziek

Een land waar mensen talen spraken
die jij nooit zou verstaan

En wij dan weg moesten, dit feesten laten
onderweg naar later en dromen misschien

We droomden van het ijle Noorden
waar warmte zoeken … lachten we

Een land waar woorden wonen
bleek, van bruggen, van natte

Een plaats van koude kermis
en tenslotte ook
de schat van jouw kaart

© 2005, Nanne Nauta (verslag en gedicht)

Utrecht – 19 november 2005

Het is de eerste keer dat Soendra ons een bericht stuurt. Het overvalt toch. Zo snel aan de bak? De heer A.S. is overleden (19-08-1934, Gouda – 19-11-2005, Utrecht). Er zijn kinderen, zussen. Via de begrafenisondernemer verneemt Ruben dat de laatste wil van de overledene is echt eenzaam te willen uitvaren. Respecteren van deze wens ligt voor de hand. We nemen contact op met Starik. Wat doet hij in Amsterdam in zo’n geval? Niets. En zo doen wij. Geen begrafenis, geen gedicht.

© 2005, Nanne

Utrecht – 9 november 2005

In Utrecht is een start gemaakt met Eenzame Uitvaart. In de nazomer van 2005 hebben Ruben van Gogh en Nanne Nauta met Els de Spirt en Soendra Raktoe van de gemeente Utrecht afspraken gemaakt. Dit houdt onder andere in dat een leerzame periode ingaat om te zien wanneer en hoeveel Utrechtse doden eenzaam uitvaren.